Het is niet altijd duidelijk voor ons maar onze hersenen zijn voor het grootste deel ingericht om te overleven. Een biologische gegevenheid wat een soort oer survival mechanisme teweegbrengt. Het is een systeem wat zich niet leent voor introspectie – even erbij stil staan, reflecteren en bedenken dat het wel mee valt – nee, het systeem regelt in een uiterst snelle reactie een overlevingsrespons: vechten, vluchten of bevriezen.

Een kleine amandelvormige kern in de hersenen – het amygdala gebied – is als een as in een wiel. Van alle kanten ontvangt het informatie om het angstsysteem in werking te stellen. Dat gebeurt zonder nadenkend vermogen en geheel automatisch. Dit amygdala gebied wordt door andere hersengebieden aangevuld en geactiveerd door onze conditioneringen (de leergeschiedenis).

Elke activatie van het angstsysteem wordt in de context van wat gebeurde, opgeslagen. Turbulente jeugd, traumatische gebeurtenissen, chronische stress zijn allemaal omstandigheden die ervoor zorgen dat ons angstsysteem (te) gevoelig afgesteld staat. Bij het minste en geringste wordt het actief en reageren we met vechten, vluchten of een bevries gedrag.

En let wel, dat is ook het gedrag van harder werken bij werkdruk, je irritatie inslikken bij ongewenst gedrag van de ander, de ander in de rijdende file er niet tussen laten bij het ritsen, het gevoel ervaren dat je iets moet van de ander, kortom, het gaat over onze dagelijkse wereld.

Dit biologische en lichamelijke proces kan ook omgekeerd worden. We zoeken dan de verstilling, de relaxatie om tot een ontspanning te komen. Dat kan van alles zijn maar niet bij alle rustgevende activiteiten krijgen we inzicht in het uitputtende proces van het angstsysteem. We zullen inzicht moeten krijgen in de automatische processen van onze geest, inzicht in de nooit aflatende stroom van gedachten.

Zazen is een instrument dat we kunnen gebruiken om te verhelderen en begrijpen hoe onze geest werkt. De geest werkt net als onze klieren. Wat doen klieren? Stoffen afscheiden! Wat doet onze geest? Gedachten afscheiden. Je zou nooit op het idee komen dat een klier op moet houden met afscheiden, dus waarom zou je willen dat je geest ophoudt met gedachten te produceren? Het is nu eenmaal de natuurlijke functie van de geest. Wat we met de gedachten doen, dat is het probleem.

Nu terug naar zen meditatie. We willen weten ‘wat ik eraan heb’.  Eigenbelang kan een goede motivatie zijn. Het helpt ons dingen te bereiken in het leven. Maar het zelf dat achter dit eigenbelang zit kan ook problemen veroorzaken. Je zou kunnen stellen dat degene die de vraag stelt ‘wat heb ik eraan’ nooit vervuld zal raken van de zen meditatie beoefening.

Het zitten in stilte als een dagelijks patroon in je leven integreren, je gedachten observerend, je steeds weer de vraag stellen: ‘wat is mijn ware natuur, een natuur die kiest en steeds minder vanuit het overleven reageert?’ Wellicht dat een diep weten in jou herkent dat dit een goede stap in jouw leven zou zijn. Laat het niet aan je denken over, dat denken relativeert, nuanceert en verdringt maar ga zitten en word stil, zoek een leraar en neem les.

Namasté,

Sjaak Ruivenkamp