Binnen de zen avonden reciteren we regelmatig de Hartsutra. Het is een oefening in aandacht, betrokkenheid en afstemming op de ander en soms als de laatste trommelslag door de zendo echoot, wordt schoonheid ervaren. Iedereen was met het reciteren zo aanwezig, afgestemd en wakker dat er maar één geluid was. Er was geen enkele gedachte, geen prestatie of interpretatie, twijfel of profileerzucht waardoor in de zendo alleen maar ‘ervaren’ werd. Er was niemand die ervaarde, er was alleen maar ervaren.
In essentie is dit waar de Hartsutra over gaat. De Hartsutra behandelt de wijze waarop wij zijn samengesteld om veiligheid en houvast te creëren in een onveilige wereld. Zodat wij een onderscheid kunnen maken tussen de conceptuele werkelijkheid zoals wij die waarnemen en interpreteren en de absolute werkelijkheid: dat wat niet verteld kan worden omdat je dan alweer concepten gebruikt om iets te duiden wat niet geduid kan worden. Vandaar dat de Hartsutra vol staat met wat het niet is. Het slaat steeds weer de poging van de mens om te begrijpen vanuit een logisch kader uit handen.
Het gevaar bestaat – zeker binnen de spirituele misvattingen – dat het ene boven het andere geplaatst wordt. Alsof leven in het absolute beter zou zijn dan gebruik maken van de ideeën, gedachten, concepten uit de wereld waarin wij leven. Dat is een grote valkuil – binnen de zen noemen we dat de zen ziekte – want je zult ook gebruik moeten maken van de concepten uit die relatieve wereld met al zijn etiketten, denkbeelden en bewustzijnstoestanden om praktisch te kunnen zijn, problemen op te lossen en je leven in te richten volgens je eigen menselijk potentieel.
De Hartsutra brengt je in het besef dat alles vergankelijk is en in essentie Leeg (Sunyata). Wij zien in de ruimte niet de leegte maar alleen maar de vormen in de leegte met daarbij een onweerstaanbare neiging alles te benoemen (indeling in categorieën), te plaatsen in voorkeuren of afkeren (oké en niet oké), de waarnemingen te herkennen met de daarbij horende eerdere indrukken om daar dan een steeds steviger en consistent verhaal van te maken. Uiteindelijk vormt dit een palet aan indrukken met daarbij horende eerdere ervaringen waar we IK tegen zeggen. Dit ben ik!
De Hartsutra leert ons de betrekkelijkheid ervan in te zien, de illusie ervan door te hebben, je er niet aan te hechten, er alleen maar gebruik van te maken om effectief te zijn in het leven maar het verhaal over wie jij daarin bent achterwege te laten. Onthechten en open staan voor wat er is en ontvankelijk zijn in wat zich aandient.
De Hartsutra leert ons dat alles met waarnemen begint, open en transparant. Daarna als een onbedwingbare neiging komen de associaties, denkbeelden en verhalen, uitgebreidere gevoelens en bekende emoties. Dat wat van oorsprong vloeiend en beweeglijk was, en elke kant op kon gaan, leggen we vast in namen, categorieën en duidingen. We zijn dan afgedaald in het pakhuis van herinneringen en halen daarmee eerdere ervaringen tevoorschijn; het directe ervaren is dan al opgelost in de ruimte, ingehaald door de emoties uit ons persoonlijk archief.
Zen training is leren kijken met een andere blik; de leegte van alles leren zien, herkennen hoe wij er een rijke inhoud aan geven die er niet is. We lopen heel veel voorbij aan schoonheid omdat we het denken te kennen maar het daarmee niet zien. De steeds veranderende werkelijkheid, eindeloos vergankelijk, zetten wij vast. Zen training is de vergankelijkheid leren accepteren en open te gaan staan voor het leven zonder houvast.