Karma: natuurwet van oorzaak en gevolg
juli 7, 2020
Zet ZEN zoden aan de dijk?
augustus 24, 2020
Laat alles zien

De leegte is behoorlijk vol

De Indiase filosoof Nagarjuna, 150 – 250 n Chr., was een grondlegger van het Mahayana boeddhisme. In die zin heeft hij met zijn denken en geschriften een grote rol gespeeld in het Boeddhisme.  Nagarjuna staat bekend als de tweede Boeddha. Zijn faam berust vooral op de zogenaamde filosofie van de ‘leegte’.

Dit concept betekent niet dat er niets bestaat, maar dat je de werkelijkheid niet kunt fixeren. Concepten zeggen in de eerste plaats iets over onszelf, niet over de wereld om ons heen. Dat geldt ook voor begrippen als ‘verlossing’ en ‘lijden’. Boeddhistische tegenstanders van Nagarjuna waren geschokt door deze theorie: je reinste nihilisme! Dit was een scheldwoord en er werd mee bedoeld dat als alles leeg is, het dus ook geen enkele waarde heeft.

Nu in deze moderne tijden van hitte en stedelijke beroering (Schilderswijk, Kanaleneiland) zien we hetzelfde. De jeugd ‘geeft nergens meer om en maakt alles maar kapot’. In de tijd van Nagarjuna was het de gevestigde orde die hem dit ‘waarde – loze’ etiket toewierp. Hij zou de grondvesten waarop de maatschappij was opgebouwd omverwerpen; als alles leeg is dan valt de betekenis weg en is er waardeloosheid.

Nu is het andersom en zijn de demonstranten, jongeren, occupy bewegingen degene die de gevestigde orde uitmaken voor waarde-loze generatie. De eindeloze mantra van economische groei, de uitbuiting van natuur en onderdrukten, de ont-dierlijking van boerderijdieren (zien als product) zijn de kritiekpunten en deze geven uiting aan een vorm van nihilisme door de gevestigde orde.

Toch bedoelde Nagarjuna met zijn begrip leegte iets anders.  Nagarjuna beantwoordde deze kritiek dat de Boeddha in zijn onderwijs gebruik maakte van de dubbele waarheid. Hij gebruikt wel concepten, maar dit is de conventionele waarheid van de alledaagse mens. Op het ultieme waarheidsniveau van de leegte worden alle concepten losgelaten. Je kunt deze hoogste waarheid echter alleen bereiken via de wereld van concepten, ideeën, opvattingen en standpunten.

Je zou dus kunnen zeggen dat het nihilisme niet zit in het ontkennen van waarden, maar juist in het bevestigen ervan! Je maakt de waarde van het werkelijk bestaande afhankelijk van iets dat zelf niet werkelijk is. Van een objectiviteit die buiten de werkelijkheid zelf ligt, maar die maatgevend wordt voor de werkelijkheid. Zo nemen wij waar, ordenen wij de wereld en geven er betekenis aan.

De absolute waarheid kan dus alleen gekend worden via de weg van betekenisgeving, concepten en orde. Daarbij moeten we leren zien dat – zoals Nietzsche zei: “God is dood” – en binnen het zen-boeddhisme gezegd werd: “Zie je Boeddha; sla zijn hoofd eraf” dat de werkelijkheid zoals die ons gepresenteerd wordt een illusie is. We kunnen niet aan dit nihilistisch schema ontsnappen maar als we er doorheen durven gaan, kunnen we het misschien wel overwinnen.

Namasté,

Sjaak Ruivenkamp

Comments are closed.