Shunryu Suzuki probeert ons te laten inzien dat we leven vanuit een ‘kleine geest’; door deze kleine geest te openen worden we ontvankelijk voor de grote geest, de boeddha-natuur. Een zijnstoestand die geen tijd kent. Vorige week hebben we gewerkt met de uitspraak van zenleraar Dogen: “De tijd gaat niet vooruit maar achteruit, van het heden naar het verleden. Laat mij zien dat dit niet waar is.” Deze koan is met nadenkend vermogen niet uit te drukken. Je moet het laten zien. Laten verschijnen en weer loslaten.

De tijd gaat voortdurend van verleden naar heden en van heden naar de toekomst. Dat is waar, maar het is ook waar dat de tijd van toekomst naar heden en van heden naar het verleden gaat. De tijd is in die zin een ordeningsprincipe en geen werkelijkheid. Het is een instrument van de ‘kleine geest’ en niet meer dan dat. Het is handig maar kan ook gevaarlijk zijn en je ontzettend onder druk zetten.

We zitten in stilte in de juiste houding, om de ontvankelijkheid aan te moedigen te verschijnen. Dat gaat niet vanzelf want in ons bewustzijn schieten we van het heden naar het verleden, van de toekomst naar het heden. Alle kanten op gaat onze geest. We willen controle hebben maar dat gaat niet. We willen het goed doen maar zo werkt het niet. Suzuki geeft een mooie vergelijking: “Als je schapen of koeien onder control wil houden, moet je ze een grote, uitgestrekte weide geven. Dat is het principe van vrijheid binnen bepaalde regels. Een vrijheid die de ontvankelijkheid doet verschijnen en laat zijn wat op komt.

Als je in zazen volkomen rust wilt bereiken, moet je je niets aantrekken van de beelden die in je geest opduiken. Laat ze komen en gaan, dan heb je ze onder controle. Als je probeert onverstoorbaar te zijn, werkt je inspanning averechts. De enige inspanning die je helpt is je ademhalingen tellen of je concentreren op je in- en uitademing. We zeggen ‘concentreren ‘, maar je gedachten op iets concentreren is niet het werkelijke doel van zen. Het werkelijke doel van zen is de dingen zien zoals ze zijn, de dingen observeren zoals ze zijn, ze laten gaan zoals ze gaan.