In de reeks leringen van zen meester Baldwin Schreurs over de zeven factoren van Verlichting behandelen we vanavond de laatste twee factoren: Concentratie en Gelijkmoedigheid. Zonder focus geen innerlijke stilte en ontspanning. Gelijkmoedigheid is het volledig accepteren van wat er is. Doen wat kan en in je invloedssfeer ligt maar ook het gevecht stoppen en accepteren wat niet veranderd kan worden. Deze gelijkmoedigheid is iets anders dan verdringing en onverschilligheid. Het gaat over het leren kennen van dat wat er is, in al zijn gedaanten. Baldwin Schreurs hierover:
- Concentratie:
Dit is het vermogen om de aandacht bij één ding te houden in plaats van het continue laten verspringen van de aandacht van het een naar het andere. In een wereld waarin we omgeven worden door een steeds grotere verscheidenheid aan visuele en auditieve prikkels, is het oefenen in het richten van de aandacht een groeiende noodzakelijkheid als we innerlijke stilte willen cultiveren. In meditatie kan het heel behulpzaam zijn om te oefenen in het richten van de aandacht op de lichte beweging van de onderbuik. De benodigde concentratie komt voort uit ons voornemen onszelf niet te laten afleiden door wat er van moment tot moment in ons, en om ons heen, gebeurt.
Dat voornemen kan ons ook van dienst zijn in het drukke leven van vandaag. Zo hoeft bijvoorbeeld niet elk telefoontje dat we krijgen beantwoord te worden, vooral wanneer we zien dat het niet dringend is. En als we tijd voor iets nemen, is het goed om die tijd exclusief te geven aan datgene waarvoor we gekozen hebben. Heel veel dingen die tussentijds onze aandacht vragen zijn niet dringend en kunnen als het moet later worden bekeken. Zo oefenen we om de aandacht bij één ding te houden en afleidingen te weerstaan. Die concentratie brengt kalmte en rust met zich mee die ons zal helpen de andere factoren te versterken. Concentratie heeft op zijn beurt ook weer kalmte als basis nodig dus ook hier weer werken de factoren onderling samen.
- Gelijkmoedigheid:
Dit is de laatste en misschien wel belangrijkste van de 7 factoren. Zonder gelijkmoedigheid is het moeilijk om de andere factoren tot ontwikkeling te brengen. Daarom noemt de Boeddha gelijkmoedigheid één van de vier goddelijke staten (de andere zijn liefdevolle vriendelijkheid, mededogen en de altruïstische vreugde in de voorspoed en het geluk van anderen).
Gelijkmoedigheid wordt in het boeddhisme gedefinieerd als het kunnen accepteren van verlies en winst, lof en blaam, succes en falen zonder gehechtheid zowel voor jezelf alsook voor anderen. Gelijkmoedigheid is een gemoedstoestand waarin een ontspannen rust en stilte én een glimlach aanwezig is, de vreugde van factor 4. Er is geen oordeel over onszelf of anderen aanwezig, geen voorkeur of afkeer. Het is het kunnen zijn, zonder oordeel, met wat zich in en aan ons voordoet.
In onze beoefening moet er een zekere mate van gelijkmoedigheid zijn. Aandacht voor iets hebben, en het onderzoeken ervan, kan alleen maar als we het eerst accepteren en kunnen laten zijn voor wat het is. Er kan geen vreugde en kalmte zijn als we niet kunnen ontspannen met wat is. Een gelijkmoedige houding is ook de basis voor concentratie.
Iedereen kent wel die momenten waarin je met concentratie een secuur werkje moet verrichten maar gefrustreerd raakt omdat het niet snel genoeg lukt waardoor je je concentratie verliest. Een sport waarbij je dit soms goed kan observeren is tennis. De speler raakt gefrustreerd en vervolgens gespannen en verliest daardoor zijn concentratie waardoor hij of zij steeds slechter gaat spelen. Pas wanneer de speler de innerlijke storm van oordelende gedachten loslaat, zie je dat hij of zij zich ontspant waardoor ook de concentratie zich weer herstelt. Ieder herkent dit proces wel in zijn eigen leven.
Op zijn beurt leidt de beoefening tot gelijkmoedigheid, net zoals ze zal leiden tot de andere 3 ‘goddelijke’ staten. Samen zijn ze een beschrijving van wat ‘ontwaken’ voor ons zal betekenen; leven vanuit een open, liefdevolle houding in verbondenheid met anderen.