De komende weken gaan we ons verdiepen in de filosoof: Emmanuel Levinas (1906 – 1995); zijn ‘humanisme van de andere mens’ maakt hem een belangrijke filosoof die velen – zeker in en rondom de hulpverlening – heeft geïnspireerd. Om dat ‘humanisme van de andere mens’ wat meer kleur te geven kijken we ook naar een tijdgenoot van Levinas, Jean Paul Sartre. Hij heeft een toneelstuk geschreven Huis Clos (Achter gesloten deuren) waar een uitspraak wordt gedaan wat een eigen leven is gaan leiden: “Pas besoin de gril, L’enfer, cést les autres”.   (Je hebt geen grill nodig want de hel, dat zijn de anderen).

Sartre heeft daar later ook een duiding aan gegeven omdat hij bemerkte dat zijn uitspraak vaak verkeerd werd begrepen. Men dacht dat hij bedoelde dat onze relaties met anderen altijd vergiftigd waren, dat contacten altijd hels, of bedorven waren. In zijn latere uitleg schrijft hij dat contacten met anderen verstoorde contacten zijn, niet oprecht, dan kan de ander alleen maar de hel zijn. Waarom, omdat de anderen, eigenlijk, het belangrijkst zijn in onszelf voor onze eigen kennis over onszelf.

Als we over onszelf nadenken, als we proberen onszelf te kennen, dan gebruiken we eigenlijk de kennis die anderen al over ons hebben, wij oordelen over onszelf met de middelen die de anderen hebben of gegeven hebben om over ons te oordelen. Wat ik ook maar over mezelf zeg, het oordeel van de ander komt daar altijd tussen. Dat betekent dat als mijn contacten niet goed zijn, ik me blijkbaar totaal afhankelijk opstel van ander en ik dus inderdaad in de hel zit. Dit geeft aan hoe enorm belangrijk die ander voor ons is, zo schrijft Sartre.

Voor Sartre zijn de begrippen vrijheid en verantwoordelijkheid heel belangrijk; wat hij meent te zien in het dagelijkse leven is dat mensen vast zitten in vastgeroeste gewoonten, ergens in hun leven aangereikt door die belangrijke anderen en dat zij – ook al brengt het een zekere vorm van lijden met zich mee – die gewoonten niet doorbreken en met andere daden vervangen. Nee, ze blijven lijden, zo schrijft Sartre, en doorbreken niet dat patroon. Het kan dan niet anders dat je naar de buitenwereld een ander beeld neerzet dan je van binnen in jezelf ervaart.

Sartre doe een oproep aan ons om de verantwoordelijkheid te nemen en patronen te doorbreken en werkelijk vrij te worden. Geen levende dode te zijn maar het leven in te stappen door een andere daad te doen en daarmee verantwoordelijkheid te nemen over het eigen leven. Anderen zijn dus belangrijk voor ons, in de vorming van een Zelf, heb je die ander nodig. Zen training is in hoofdzaak gebaseerd om compassie, verbinding met jezelf, met de ander, met de wereld en het moment, de ervaring. Met een zekere afstandelijke blik kijk ik naar mezelf en zie ik die ander er doorheen schemeren; zie ik hoe ik aanpassingen maak en langzaam bij mezelf wegdrijf. Meditatie is steeds meer jezelf uitdrukken in wie je in essentie bent. Dat is vaak een levenswerk.