We weten allemaal wel dat eenzaamheid allang niet meer alleen gaat over die bejaarde die eenzaam achter de geraniums zit te wachten tot er iemand langs komt. Je zou zelfs kunnen stellen dat eenzaamheid geen sociaal probleem is, geen sociale situatie is waardoor eenzaamheid ontstaat maar een emotionele reactie.

Een emotionele reactie die volgt wanneer iemand ernaar verlangt om in verbinding te staan met anderen, maar het gevoel heeft dat dat niet zo is. Het gaat dan niet om de sociale situatie maar om de pijn die je daarin voelt.

Het is te makkelijk om dit gevoel, deze emotie, te verklaren uit een geïndividualiseerde samenleving. Iedereen is druk, zit in zijn smartphone, praat met allerlei virtuele netwerken en vergeet met zijn of haar partner te praten tijdens een avondmaaltijd. Ik denk dat er meer aan de hand is dan de tijd waarin wij leven. In deze tijd van technologische mogelijkheden zie je juist dat eenieder super sociaal is en vroeg leert om met iedereen in verbinding te staan en niets te missen. We leven eerder in een tijdperk van hyper sociaal gedrag, een tijd waarin het niet meer vanzelfsprekend is om alleen te zijn, niets te doen. Als we dan niet verbonden zijn met anderen voelen we ons snel eenzaam.

Er zijn twee begrippen die recht doen aan het alleen zijn:
1e. eenzaamheid: alleen met jezelf zijn;
2e. sollitude: samen met jezelf zijn.

Je zou het ook anders kunnen stellen: eenzaamheid is een gebrek aan mededogen voor jezelf. De vraag is dan – als dit chronisch optreedt in je leven – hoe je dat kan veranderen. Volgens diverse filosofen heeft dat ook van doen met twee sleutelbegrippen, namelijk vertrouwen en kritisch kijken naar de wereld.

Anderen vertrouwen is een belangrijke vaardigheid en krijgt grote gevolgen als je daar meer moeite mee hebt. Je kijkt dan de wereld in met ogen die anders zien, andere dingen waarnemen en maken dat je op afstand blijft. De heilige kamer in je hart, waar de pijn en het verdriet zit mag in dat contact, in die verbinding niet getoond worden. Want die ander is niet te vertrouwen. Het houdt het contact oppervlakkig en schept eenzaamheid omdat het verlangen er wel is, het verlangen naar diepgaande verbinding en overgave.

Kritisch kijken levert altijd een oordeel op en een mening. Het kan dan gaan over de innerlijke dialoog over wie jij zelf bent en je komt daar zelden goed uit. Je hebt nog een hoop te leren en ‘het moet toch echt anders’. De kritiek gaat ook over anderen die altijd wel iets niet goed doen en niet voldoen aan jouw standaarden, jouw eisen over goed en fout, normaal en abnormaal. Kritisch kijken schept een afstand met jezelf en met de ander.

Zen meditatie leert je in dat proces samen te zijn met jezelf in vriendelijkheid en compassie.

Namasté,

Sjaak Ruivenkamp

*Geinspireerd door Lars Svendsen: A philosophy of Loneliness (2017)