Er wordt wel eens gezegd dat de filosofie de moeder is van alle wetenschappen. Dat komt voornamelijk doordat de filosofie vanuit haar geschiedenis zich heeft beziggehouden met zelfkennis en het denken. Zie daar een nadrukkelijke parallel met het boeddhisme; daar is het denken en het opheffen van de onwetendheid (vier edele waarheden van de Boeddha) een centraal thema.  Het denken in het boeddhisme wordt beschouwd als illusoir: gevangen tussen verlangen en afkeer ontstaat een wereld van illusie; het houdt de onwetendheid in stand. Het boeddhisme is de weg naar de onmiddellijke ervaring in het hier en nu. Alles wat we daarin tegenkomen dient als vluchtig en vergankelijk te worden beschouwd. Niets is blijvend en er is geen werkelijkheid dan die op een directe wijze ervaren kan worden. Onthechting van dat wat wij na de ervaring als realiteit beschouwen is de opgave; we hebben de neiging om ervaringen vast te zetten in een verhaal, een narratief, waarmee we een eigen werkelijkheid creëren om daarmee het leven af te knellen, onvrij te maken.

Binnen de Griekse en Romeinse filosofie rondom 200 voor Chr. en 300 na Chr. wordt denken als een vaardigheid beschouwd die je kan trainen. Je moet daar wel durf en moed voor hebben want ook zij beschouwen een ongetrainde geest als vervuild en vol met aannames, drogredenen, en ongefundeerde normen. Het was de Duitse filosoof Peter Sloterdijk die zei dat de westerse samenleving het denken moest heroverwegen – de kop leeg mesten – zo zei hij.

In de filosofie worden drie manieren van denken onderscheiden: de eerste manier gaat over geloven; het betreft het aannemen van iets op het gezag van een ander. In dit tijdperk van sociale media en selectieve nieuwsbronnen kan je zien dat het geloven op basis van je eigen bronnen sterk is toegenomen. Deep fake technieken brengen hier nog eens een extra dimensie aan. De tweede manier van denken gaat over kritisch denken, jezelf vragen gaan stellen en kijken hoe ver je met je eigen denken kan komen. Socrates, de leraar van Plato, liep over het plein en ging met mensen in gesprek; gewoon om hen te bevragen over waar hun denken op gebaseerd was. Hij onthulde daarmee een denken wat niet op enige waarde en fundament was gebaseerd. De derde manier van denken gaat over iets weten. Feiten die onderzocht zijn op een wijze waardoor je weet hoe het werkt, hoe het is, of het klopt. In dat denken is het een basisgedachte dat we feiten altijd blijven onderzoeken of het wel waar is wat we tot dat moment als waar beschouwen (falsificeren).

Zowel in de filosofie als in het boeddhisme is sprake van een aanmoediging om het eigen denken te onderzoeken. Het opheffen van de onwetendheid, snappen dat we met ons denken een eigen bubbel creëren die ons gedrag bepaalt is de aanmoediging die de Boeddha ons geeft. Zijn twee pijlen filosofie is hierop gebaseerd: met de eerste pijl word je door omstandigheden, noem het door het leven geraakt. Leven is ongemak ontmoeten. De tweede pijl die razendsnel na de eerste pijl ons ‘zijn’ raakt gaat over het verhaal over die eerste pijl. Het is ons samenhangend narratief waarmee we betekenis geven aan dat wat we ervaren. Wij kunnen niet leven zonder betekenisgeving.

Binnen de filosofische zelfkennis is het kennen van je eigen gedachte en opvattingen een voorwaarde voor kritisch denken – filosoferen – een vorm van denken wat ligt tussen enerzijds geloven en weten. In die zin stond de filosofie in het teken van de levenskunst: een goed en gelukkig leven leiden. Daar komt de uitspraak vandaan: een gezonde geest in een gezond lichaam. Daarmee was de parallel geboren tussen de arts – werken aan een gezond lichaam – en de filosoof als arts voor de geest. Het denken kan je dus ook ziek maken (SOLK). De zen training leert ons die relatie tussen lichaam en geest te verkennen; het lichaam als vertaler van de geest. De adem als richtingaanwijzer, de wegwijzer naar gestolde ervaringen, de route naar onthechting en levenskunst.