Foto: Hans Troost

Het is in onze cultuur heel normaal om onze gevoelens met een ander te delen. Maar zijn die gevoelens eigenlijk wel te vertrouwen? Eerst maar eens ontleden wat gevoelens feitelijk zijn. Er is op dat vlak wel verwarring: gevoelens, voelen en emoties worden door elkaar gebruikt.

Voelen zou je kunnen beschouwen als het vermogen om in het lijf veranderingen op te kunnen merken die het gevolg zijn van zintuigelijke waarnemingen (ruiken, horen zien, voelen en proeven); belangrijk hierbij is dat binnen het Boeddhisme het denken ook beschouwd wordt als een zintuigelijk vermogen. Immers, als wij aan iets engs denken, verandert er iets in ons lichaam en kunnen we ons hart hevig horen bonken.

Een emotie kan je zien als een energie waarmee je (on)bewuste doelen probeert na te streven; de emoties liggen in een impliciet deel van de hersenen opgeslagen en worden door actuele (zintuigelijke) waarnemingen getriggerd. In die zin is je vroege jeugd bepalend voor de mate waarin je (oude) emoties met je meedraagt. Je zou dus kunnen stellen dat een emotie iets in beweging zet.

Gevoelens zijn dan een samenstel van het voelen (innerlijke gewaarwordingen) en opgeroepen emoties (uit het impliciete geheugen, o.a. het amygdala gebied). Het is daarom van belang om binnen hetgeen je als gevoelens ervaart, te gaan onderscheiden welke emotie daarbij is gevoegd. Een emotie kan namelijk te maken hebben met een gevoeligheid uit het verleden. Ergens in je biografie ben je geraakt geworden en de indruk is opgeslagen in het impliciete geheugen. De actuele situatie maakt de herinnering wakker met de daarbij gevoelde indruk. Dat betekent dat het actuele gevoel (je gevoelens) vermengd is met een oude indruk. Dat kan het gevoel heftiger maken dan de situatie feitelijk met zich mee brengt.

Een lastig onderwerp omdat we de neiging hebben om de actuele situatie als veroorzaker te zien van ons huidig gevoel. We laten onze gevoeligheid (die er al was) dan buiten beschouwing. Zo kan een teleurstelling een lange keten van depressie veroorzaken of een situatie je nachten woedend wakker houden over hetgeen jouw is aangedaan.

Meditatie helpt je om dit gehele proces te gaan doorzien en daarmee een groeiende zelfkennis te gaan vergaren. Dat is nodig om zuiver te kunnen voelen. Dus vertrouw niet blind op wat je gevoel je ingeeft.

Namasté,

Sjaak Ruivenkamp