Foto: Kees van Es

Zen gaat weliswaar over onthechten maar nodigt je toch uit een doel voor ogen te nemen. Hoe zit dat? Volgens de mooie inzichten van de historische Boeddha zitten wij in ons leven gevangen tussen begeerte – alles wat we willen hebben – en afkeer – datgene wat we niet in ons leven willen. Het lijden wordt dan met name veroorzaakt doordat we onwetend zijn over deze knelpositie: gevangen zitten tussen hoop en vrees, goed en fout, willen hebben en willen wegduwen.

Die knelpositie waarin we vast lijken te zitten wordt mede veroorzaakt doordat wij een levendige verbeelding hebben en deze verbeelding uit drukken in taal. Zo maken wij onze eigen verhalen, scriptscenario’s van verleden, heden en toekomst. Zelfs in ons eigen hoofd worden die verhalen voortdurend afgespeeld; soms als een levendige leuke fantasie en dagdroom maar ook in de vorm van belemmerende beelden over wat in het ergste geval kan gebeuren. Zo kan een uitnodiging voor een functioneringsgesprek bij iemand zomaar enorm veel (niet altijd prettige) gedachten opleveren.

In die zin nodigt zen je uit om dit fenomeen te gaan doorzien en inzicht te krijgen in onze behoefte om de wereld waarin wij leven controleerbaar te maken. Die verhalen over verleden, heden en toekomst in ons hoofd hebben wij nodig om een bepaalde zekerheid te ervaren. Ook als het een belemmerende en vervelende zekerheid is. In dat opzicht mogen we onze taal en verbeelding meer wantrouwen want het komt voort uit situaties waarin we klein, afhankelijk en onmachtig waren. Niet in staat waren om zelfstandig na te denken en in een tijd waarin onze autonomie nog niet ontwikkeld was. Onze volwassen verhalen in ons hoofd zijn vaak gestolde ervaringen uit een ver verleden. Logisch dat je dan meer krijgt van wat je al eerder hebt meegemaakt. Binnen de zen noemen we dat de wereld van Samsara.

In een eerder blog heb ik geschreven over de noodzaak van een innerlijk kompas. Nodig om op af te stemmen want anders kom je wellicht ergens waar je niet wilt zijn. In die zin is het waardevol als je voor jezelf een doel stelt. Een leven vullend doel; een doel waarvan je hoopt dat je vrienden en familie als je dood bent gaan zeggen dat het mooi was hoe jij daar naar hebt gestreefd, in alle eenvoud. Het doel wat je nastreeft bepaalt voor een groot deel wie jij bent. Dan is het juist aan de orde dat je daar echt een keuze in maakt. Een keuze die voortkomt uit vrijheid en innerlijke waarden.

Namasté,

Sjaak Ruivenkamp