Herinneringen
september 8, 2021
Hoe donker kan het zijn?
oktober 6, 2021
Laat alles zien

Herinneringen en daaraan voorbij

Vorige week bespraken we het levensverhaal van Edgar Vos, modekoning, die ondanks zijn bezwarend verleden, in staat bleek te blijven creëren en zichzelf elke keer weer opnieuw uitvond. We hebben van elkaar gehoord hoe in het kleine – een telefoon gaat en je ziet wie er belt… – de toekomst door herinneringen ingevuld wordt, en het gesprek verloopt zoals je herinnering je heeft beloofd.

De gestolde ervaring zit in ons lichaam en het kleurt ons leven, typeert ons in wie we zijn. Binnen de zen literatuur wordt gesproken over de mens in een brandend huis, je kan geen kant op; de werkelijkheid is van een dwingende urgentie die maakt dat je doet wat je herinnering je aangeeft. In die zin leven wij ons leven op een onbewuste en voor de beleving vanzelfsprekende manier. De keuzevrijheid, de wereld van de mogelijkheden, gaat met name over ego gerelateerde zaken en laat niet altijd zien wie wij in oorsprong zijn.

Laat mij uw gezicht zien voordat uw ouders geboren waren. Een beroemde koan uit de zen geschiedenis die op dat geprogrammeerde van ons nader ingaat. Het vraagt om een uniek gebaar, los van alle conventies. De zen leraar streept alle antwoorden door die vanuit een ego gerichtheid naar voren wordt gebracht. Het is een zoeken naar “ik ben het vergeten maar ik weet het nog”. Door de muur van opvattingen, gestolde herinneringen, kom je bij de Poortloze Poort en stap je in een tijdloze grenzeloze ruimte. De Hartsutra gaat daarover: Gegaan, gegaan, naar de andere oever gegaan, samen naar de andere oever gegaan.

Juist die zin: “ik ben het vergeten, maar ik weet het nog”, geeft aan dat wij in onze creatieve hulpeloosheid eindeloos blijven proberen uit dat brandende huis te geraken. De pogingen die een mens kan inzetten om af te komen van het lijden is eindeloos, de wijze waarop wij ons tekort aan liefde proberen op te vullen is grenzeloos. De mens is in die zin heel creatief in zijn onbewuste hulpeloosheid. De wereld waarin wij leven heeft daarvoor een marketing-achtige machine gemaakt die ons verleid en veel belooft. Het is een moderne vorm van Mara, de illusies waar we in vast zitten.

Om voorbij de herinnering te komen, voorbij het creatieve gevecht te geraken is het aan de orde dat we stil worden; dat we in een meditatieve houding gaan zitten terwijl het huis brand. Zitten in stilte is in die zin een bijna voorwaardelijke houding om de ander te ontmoeten. Om die ander echt te zien, is een bepaalde verstilling nodig. In de ogen van de ander ontmoet je jezelf en ontwikkel je jouw fundamentele visie over wie jij bent. Het zelf is in die zin geen autonome kern, maar is gevormd in de omgang met anderen.

Het is daarom dat binnen de zen het mededogen zo centraal staat: op welke wijze kijk je naar jezelf en hoe bepaalt dat het kijken naar de ander? Kijken vanuit ‘het brandend huis’ naar de ander, is kijken vanuit de gestolde werkelijkheid, de herinnering. De psychologie van het overleven geeft ons meestal een bevestiging van wat we al wisten. Daar los van komen en de ander werkelijk ontmoeten is het grote werk, de oefening, de zen training.

Comments are closed.