In de komende weken wil ik schrijven en vertellen over een groeiend besef van onbehagen wat lijkt te bestaan in de samenleving. Een ongericht onbehagen wat zich enerzijds spontaan kan uiten in elke frustrerende situatie en anderzijds een algemeen fysiek gevoel geeft van spanning en onrust.

De signalen zijn talrijk en zeer divers maar als je globaal kijkt en niet te veel je laat meeslepen in een fenomeen, zie je een samenhang. De ongebreidelde agressie is groot; bij een willekeurige situatie kan de zaak ontploffen en kan er geweld ontstaan. Zo maar om niets. Ik noem dat het exploderen van de alom tegenwoordige fysieke onrust en spanning die een ontlading zoekt in het hier en nu. De andere kant van datzelfde spectrum is het imploderen van die spanning en onrust: de groeiende gevoelens van onmacht en hopeloosheid slaan naar binnen. Een gevoel van somberheid en de-vitalisering die we het etiquette van depressie hebben opgeplakt. Twee polen van het spectrum onbehagen, met vele variaties ertussenin.

We leven in een land met een enorme hoge standaard van zorg – ook voor de psychisch belaste medemens. We hebben in vergelijking met de ons omringende landen de meeste bedden vrij voor verwarde personen. Toch gaat de discussie erover wie de verwarde medemens van straat moet halen: de politie klaagt steen en been omdat ze het al zo druk hebben en omdat ze het oneigenlijk werk vinden terwijl de geestelijke gezondheidsdiensten in een overlevingsstrijd zitten om de budgettaire begroting rond te krijgen in gevecht met gemeenten en zorgverzekeraars. Partijen spelen elkaar de bal toe maar de vraag hoe het toch komt dat er zoveel mensen verward zijn, losgeslagen zijn, hun fundament kwijtraken en niet meer kunnen meedoen met de op prestatiegerichte samenleving, wordt weinig gesteld.

Hoe komt het toch dat de samenleving zo in beroering is; “dat er polarisatie optreedt, sprake is van een benauwd groepsdenken, dat nationalisme terug aan het keren is, dat er een aanspraak is op vermeende superioriteit van de eigen cultuur, dat er een sterk geloof heerst in een unieke lotsbestemming van eigen volk en vaderland?” (Quote van Bas Heijne).

Onbehagen laat zich niet makkelijk vangen; de samenleving is erop ingericht om er aan voorbij te gaan. Het te negeren dan wel het weg te drukken door ‘lekker iets leuks te gaan doen’. Quality time creëren, op vakantie gaan, lekker met vrienden leuke dingen doen, kortom, het gevoel van onbehagen zit diep verborgen in de spelonken van ons bestaan. Het is de riolering van onze emotiehuishouding en zit daarmee in ons lijf, de spieren, de weefsels, organen en vooral in ons denken.

Zitten op het kussen, meditatie, kan ook een poging zijn om dat gevoel van onbehagen niet te hoeven voelen. Mediteren kan een uitstekende manier zijn om van jezelf te vervreemden, te depersonaliseren. Je hoort het op TV dat even ‘zennen” goed voor je is; even je hoofd leeg maken. Daarmee is Zen, Yoga en vele spirituele bewegingen een vorm om de in de samenleving opgelopen spanning te reduceren. Het is verwoorden tot de paracetamol voor de teveel drinkende mens.

Onbehagen is een vuurtoren die een flitsend licht laat schijnen om in de woeste zee richting te geven en je te waarschuwen: kom niet te dichtbij! Onbehagen is een uiterst belangrijk gevoel dat vraagt om reflectie en bezinning: niet om rustig te worden maar om het te leren kennen en te gaan begrijpen wat de kern van dat gevoel in jouw leven is.

Zen is de training om dat proces aan te kunnen gaan. Te merken dat je in een situatie een opgebouwde spanning hebt gericht op een ander, dat je in passiviteit bent geraakt omdat er een bepaalde hopeloosheid in je is gaan zitten. Zen helpt je om met een milde blik – vanuit compassie voor wie jij bent – je onbehagen stem te gaan geven. Daarover later meer.

Namasté,

Sjaak Ruivenkamp