Zen en geluk horen bij elkaar. Zen is een training die je leert omgaan met pijn, ongemak, verlies en teleurstellingen. Het is een training om in te gaan zien dat door het vele ‘willen’ we steeds vaker bij ons zelf weg aan het gaan zijn. Weggaan bij jezelf betekent in dit verband dat je uit het ‘hier en nu’ moment gaat en je bezighoudt met of het verleden of de toekomst, in ieder geval iets wat er nu niet is. Dit collectieve gegeven brengt ons in een tijd waarin positiviteit de norm is en geluk een plicht. Er hoeft maar iets te gebeuren wat deze norm belaagt of we vragen naar een of andere vorm van ‘pijnbestrijding’.

De huidige tijd leert ons in te gaan zien dat het een doodlopende weg is; zelfs de overmaat aan positiviteit jaagt ons op om het beste uit onszelf te halen en juist dit gegeven is een bron van psychisch lijden. De prestatie samenleving doet zichzelf geweld aan; uitbuiting – door jezelf – zorgt voor een ineenstorting (burn-out); intensivering en rationalisering van productieprocessen geeft een andere vorm van ineenstorting te zien. De natuur stort op haar manier in; we zien dat en willen verandering maar het mag geen pijn doen. De angst voor pijn, ongemak is groot.

Zen is het beest in de bek kijken; het is een vorm van training die niet aansluit op wat je wilt of wat een directe behoefte bevrediging geeft maar een zeker vermogen aanreikt. Een vermogen om ongemak te weerstaan; bij de pijn van het zitten te blijven om tot acceptatie te komen van dat wat er is. Zoals we spieren kunnen kweken, kunnen we ook endorfine leren aanmaken; endorfine is de tegenhanger van adrenaline. Waar adrenaline staat voor angst, vluchten en vechten, staat endorfine voor geluk, creativiteit en gezondheid.

Adrenaline is het hormoon van het willen, van het streven naar iets wat we begeren, bewust of onbewust. Endorfine is het hormoon van het kleine, het stille moment, het ontwaken, het wezenlijk zien, van berusting en aanvaarding. Het is onze perceptie van de situatie die maakt welk hormoon actief wordt, welke wolf in ons aangesproken wordt. Pijn draagt het geluk. Wie niet ontvankelijk is voor pijn, sluit zich af voor het diepe geluk, zo schrijft de filosoof Han in zijn boek ‘de palliatieve samenleving’.

Geluk is dan het spiegelbeeld van het vermogen om ongemak te tolereren. De mate waarin je de pijn, de frustratie, ‘jouw lijden’ uit kunt houden, bepaalt de top van je vermogen om geluk te ervaren. Als het goed met ons gaat zijn we geneigd ons aan die omstandigheden vast te klampen. Zo moet het blijven, denken we dan. De waarneming is gericht op bedreigingen en het streven op het vasthouden van wat er is. Dit levert altijd stress en spanning op waardoor het geluksgevoel verdwijnt.

De perceptie van de situatie, de filters waarmee we de wereld inkijken, is een uiterst persoonlijke bibliotheek van verhalen over wat hoort en wat niet, over wat moet en wat absoluut niet kan, een diepgewortelde verhalenbundel waarmee wij de wereld betekenis geven. De stilte van het zitten is nodig om enige afstand te creëren tussen het waarnemen en dat wat we gaan doen. Er is meer afstand nodig om de ‘dwingende’ neiging van onze persoonlijkheid onder de aandacht te krijgen. De persoonlijke verhalenbundel heeft de emotie als een motor om tot gedrag te komen. Het zitten is de training om die motor te leren kennen en niet direct te gaan volgen. Je gevoel volgen is in die zin een slechte raadgever.