Sporen in de geest zorgen ervoor dat de werkelijkheid steeds complexer wordt. De ‘geladen herinneringen’ – eerder noemde ik dat ‘gestolde ervaringen’ – beïnvloeden ons denken waardoor het aanschouwen van dat wat is, steeds via een filter, een gekleurde bril verloopt. Dat vindt plaats op persoonlijk niveau maar ook op een veel grotere schaal: de samenleving zet vol in op nepnieuws en feit en fictie worden door elkaar gehaald.
Hannah Arendt, een filosoof en schrijfster, legde bloot dat totalitaire regimes er bewust op uit zijn het onderscheid tussen feit en fictie op te heffen. Het gaat hun er niet om de waarheid door de leugen te vervangen, het gaat erom het hele idee van het bestaan van de waarheid zelf onderuit te halen, zodat ‘niets waar is, en alles mogelijk is’.
Bas Heijne, een uiterst scherpe columnist en schrijver van het boek ‘Mens/Onmens’ geeft aan dat wij door en door narcistisch zijn geworden, aangemoedigd om onszelf als middelpunt van alles te zien (selfiecultuur). Hij schrijft: “Waar is wat we voelen dat waar is – en alles wat die waarheid in twijfel lijkt te trekken zien we als een leugen, of iets wat ons dwarsboomt en zo snel mogelijk uit de weg moet worden geruimd. Vrijwel elke discussie, zeker online, is een discussie tussen doven.”
Vanaf de jaren 1960 zien we een toenemende behoefte om ‘de waarheid’ als een constructie te zien van hen die ons willen onderdrukken, alles moet bloot gelegd worden waardoor – zo zegt Bas Heijne – een monster van relativisme is geschapen. Bas Heijne gaat nog verder door te schrijven dat er sprake is van een onheilige drie-eenheid: relativisme, narcisme en schaamteloze subjectiviteit.
Het lijkt erop dat we in een tijd leven waarin we niet meer uit kunnen gaan van het tot je nemen van ’feitelijke en objectieve’ informatie; deze zal altijd gekleurd zijn en onderdeel zijn in de grotere discussie tussen doven. Het zit niet alleen in onszelf maar in de gehele samenleving nationaal en globaal. Duidelijk is dat we in onze selectieve perceptie – vaak onbewust – ons laten voeden met die nieuwsbronnen die recht doen aan wat we voelen, wat recht doet aan onze gestolde herinneringen, onze sporen in de geest.
In deze samenleving dompelen wij ons elke dag weer onder en zonder het te beseffen worden we ermee besmet en vult het onze geest. Tragedies, crisissen en andere indrukwekkende gebeurtenissen brengen door de emoties een felle polarisatie op gang: een discussie tussen doven.
Zitten in stilte, aandacht training, is een middel om terug te keren naar het schouwen van datgene wat zich aandient. Zonder oordeel, met een nieuwsgierige blik, leren we onszelf kennen binnen die ‘onheilige drie-eenheid’. Het gaat niet over die ander maar over ons zelf. Met blote voeten door het natte gras lopen, de vage windvlaag rond je gezicht voelen tijdens het mediteren, je verontwaardiging ervaren bij een opkomende gedachte, zonder je eraan te hechten, alleen maar schouwen en ervaren en weer loslaten. Dat speelt zich af op het kussen in de zendo maar ook daarbuiten in de hectiek van opvattingen en positie kiezen.