Levinas geeft in zijn filosofie een aantal voorwaarden om een verantwoordelijk moreel wezen te zijn; een moreel en verantwoordelijk wezen die op een goede manier het appèl van de ander kan beantwoorden. Het gelaat van de ander noemt Levinas het door ons gevoelde appèl; kijkend naar de ander voelen we ons geraakt door de kwetsbaarheid van de ander. Het komt binnen en raakt ons.

De koan van vorige week luidde: Hoe zet je een berg weg? Zoals zo vaak is de vraag van de leraar waard om nader te bekijken. In eerste aanleg gaat onze geest direct aan het werk met een vraag; we willen een antwoord geven. Wat we dan vergeten is dat de vraag op zichzelf al iets doet met ons. We lezen of horen de vraag en plaatsen de vraag in een voor ons helder frame. Dat kan gaan over een berg werk verzetten of gaan beginnen met iets waar je als een berg tegenop ziet. Je kan er iets normerend in zien, zoiets van: ’kom op, gewoon beginnen en niet gaan zeuren’. Daarna kan de vraag je een inzicht geven wat voor jou een berg is waar je tegenop ziet en die je lastig verzet. Kortom, de vraag komt in een reeds aanwezig kader terecht waarin jij die vraag plaatst. Als het antwoord dan ook in dat kader begrepen gaat worden komt er een antwoord wat niet nieuw en doorbrekend is. Het zou zomaar kunnen dat het antwoord de ‘oude stem van je ouders’ is die je nogmaals de norm aanreiken hoe om te gaan met een lastige klus.

Het antwoord op de koan mag in de richting gaan van een oud Twents gezegde: “ût de tid vallen”. Ik ben die zin tegengekomen in de film met Herman Finkers (de beentjes van sint Hildegard) uit 2020. David Grossman heeft een roman geschreven die dezelfde titel draagt en gaat over een vader die diep de rouw voelt na het overlijden van zijn kind. Het begrip ‘uit de tijd gevallen’ gaat over de dood en zegt iets over de overgang die wij maken tijdens en na het sterven. Het zegt ook iets over het leven, namelijk dat je nog in de tijd leeft, er nog niet uit gevallen bent. Tijd kan je begrijpen als een verleden en een toekomst; als je dood bent vallen beide aspecten weg en zijn er slechts herinneringen bij de achtergeblevenen, zij die nog in de tijd leven.

In ons leven zijn het verleden en de toekomst enorm belangrijk. Het gehele begrippenkader in onze geest wordt vanuit een verleden aangereikt en ingeprent; onze ervaringen zijn vaak gestolde stemmen uit een verleden en hebben ook impact op ons vermogen om al dan niet ons persoonlijk droom ei (Nico Tydeman) uit te kunnen broeden, oftewel hoe zet je je menselijk potentieel op aarde in lijn met je ziele-wens? De toekomst is het nog niet binnengestapte veld van mogelijkheden maar hoe zet je de eerste stap? Wie ben jij aan de deur van die toekomst en hoe ontvankelijk ben jij voor de alom aanwezige mogelijkheden?

Uit de tijd gevallen is niet alleen maar voorbehouden aan hen die sterven maar juist een levensgeluk bevorderende kunst van het leven. Je los maken van de soms kwellende ‘voorschriften’ die maken dat je de onafhankelijkheid maar beperkt inzet in je leven waardoor je het appèl van de ander plaats in verleden en toekomst. Als de ‘voorschriften’ – Connie Palmen heeft het zelfs over de Wet – je doet kijken naar de Gazastrook, kom je klem te zitten en is medemenselijkheid een dilemma. Hoe zet je een berg weg?