“Gewoonlijk zien we dat niet, maar alles wat vorm heeft, is voortdurend in beweging en verandert steeds, zelfs stenen, rotsen. De aarde, de zon, de maan; alle vormen veranderen. Wij noemen deze verandering leegte wat betekent dat niets vastligt. Niets is niet echt duurzaam, van blijvende aard. Alles is vergankelijk, alles verandert, en alles is leeg.”
Dennis Genpo Menzel (24/7 Dharma) probeert met deze woorden ons in te laten zien dat wij aan alles een betekenis geven, alles categoriseren, indelen in een universeel systeem en daarmee een volheid geven aan de 10.000 dingen. Een volheid die feitelijk een illusie is maar voor ons een functioneel doel dient. Konden we maar bij dat functionele doel blijven maar wat we zien is dat de mens waarheid maakt van de volheid der dingen en daarmee zichzelf een wereld schept die vastligt en zekerheid geeft. In die wereld leven wij en dat lege, dat veranderlijke, dat wordt vergeten, ontkent en verdrongen. Hij gaat verder:
“Als je voor het eerst gaat zitten en de blik naar binnen richt, wat zie je dan? De geest is chaotisch, voortdurend in beweging. Alles verandert onophoudelijk. Er is niets waaraan je je kunt vasthouden. Alle dingen komen simpelweg op en verdwijnen weer. Alle verschijnselen zijn werkelijk leeg, en dat geldt ook voor dit lichaam en deze geest.”
Als ik aan een beginnend zen beoefenaar uitleg wat mediteren is, ervaar ik altijd bij mezelf een hick-up. Ik weet wat ik wil zeggen maar weet ook dat het dat niet is. Ik hoor mezelf vertellen over het zitten met een rechte rug, waardig als een Koning, stil als een berg, de kin iets naar de borst gebogen, schouders los laten hangen. Ik hoor me praten over het tellen van de uitademing van 1 naar 10 en dan weer opnieuw naar 1. Het volgen van de adem in het ritme zoals het zich aandient. Ik vertel over het observeren van wat gaande is. Niets veranderen, alles volgen en er niets mee doen. Het is allemaal zo makkelijk en toch niet simpel. Het is – zeker voor een beginner – leeg en redelijk betekenisloos. We willen een doel, resultaat, richting, weten of we het goed doen, vertellen over wat we tegen komen, we hebben vragen die allemaal gaan over de betekenis, de volheid van waar we mee bezig zijn. Terwijl de essentie nou juist is dat deze helemaal leeg is. Dennis gaat verder in zijn boek en geeft antwoord.
“Als je echt alleen maar zit, is je geest werkelijk open, niet doende met wat dan ook. Je zit daar maar en je doet niets, je observeert het komen en gaan van alle verschijnselen, alle gedachten, gewaarwordingen, gevoelens. Je probeert niets uit te sluiten of te verwerpen, en je houdt niet vast aan wat opkomt. Op deze manier zitten heet bewustzijn zonder voorkeuren of onovertrefbaar bewustzijn. Je bént gewoon die grote, open, lege ruimte die alles wat verschijnt toestaat te verschijnen, en alles wat verdwijnt toestaat te verdwijnen.”
Toen ik lang geleden paard leerde rijden, vond ik het moeilijkste dat sommige leraren zagen dat ik niet zat. Ik begreep ze niet en wilde roepen: “ik zit toch”. Zazen is loslaten, is onthechten en accepteren dat er niets meer is om je aan vast te houden. Het is je toe vertrouwen aan dat Niets. Als wij alleen maar leven in die gecategoriseerde, ingedeelde systeem wereld, is het zitten in stilte een lastige exercitie. Onze leergeschiedenis, de vorming van de mens naar volwassenheid, is een voortdurende weg van loslaten, opmerkzaamheid en het ontwikkelen van mildheid. Als de mildheid niet ontstaat, keren wij terug naar de wereld van de betekenisvolle dingen maar verliezen wij onszelf.
Namasté,
Sjaak Ruivenkamp
Met dank aan Dennis Genpo Merzel met zijn boek: 24/7 Dharma